Centurion (A41) – czołg szybki konstrukcji brytyjskiej z okresu II wojny światowej. Uważany za pierwszy na świecie czołg podstawowy.

Historia

Prace nad czołgiem szybkim Centurion rozpoczęto w lipcu 1943 roku. Wykorzystano w nich doświadczenia z bitew pancernych stoczonych na pustyni w Afryce Północnej. W maju 1944 była gotowa makieta nowego czołgu. Nowy wóz otrzymał nowe, w porównaniu z poprzednimi konstrukcjami, podwozie. Był pozbawiony kadłubowego karabinu maszynowego. Jego napęd stanowił silnik gaźnikowy Rolls-Royce "Meteor" o mocy 600 KM. Napęd prądnicy i wentylatorów chłodnic zapewniał dodatkowy silnik Morris o mocy 8 KM.Szybko zamówiono, liczącą 20 egzemplarzy, serię informacyjną, uzbrojoną w armatę kal. 76,2 mm (oznaczoną jako "77 mm", odmiana armaty 17-funtowej), działko Polsten kal. 20 mm (służące do wstrzeliwania się w cel) i karabin maszynowy Besa kal. 7,92 mm. Pięć czołgów, występujących pod oznaczeniem A41S, miało zmodyfikowaną skrzynię biegów.W styczniu 1945 powstał prototyp mający nowy typ wieży i pogrubiony pancerz, oznaczony A41A "Centurion II". Jego pancerz był bardzo mocny, a do tego silnie pochylony, co zmniejszało zdolności penetracyjne pocisków przeciwnika. Silne pochylenie pancerza było wynikiem doświadczeń w walkach z niemieckimi "Panterami", w których zastosowanie takiego rozwiązanie okazało się być bardzo skuteczne.W miarę upływu lat czołg był stale modernizowany przez producenta. Między innymi bardzo dobrą armatę kal. 77 mm zastąpiono w późniejszych wersjach przez potężne działo kal. 105 mm, co wydatnie zwiększyło skuteczność czołgu w bitwie pancernej. W konsekwencji zmodernizowane Centuriony stanowiły groźnego przeciwnika nawet dla teoretycznie nowocześniejszych konstrukcji z lat czterdziestych i pięćdziesiątych.

Służba
W maju 1945 sześć czołgów pierwszej serii produkcyjnej, wysłano do wojsk stacjonujących w Niemczech. Trafiły tam do 22 Brygady Pancernej tuż przed zakończeniem działań wojennych i nie zdążyły wziąć udziału w walkach.W okresie powojennym Certurion był nieustannie modernizowany. Bardzo dobrą armatę kal. 76,2 mmzastąpiono w późniejszych wersjach czołgu jeszcze lepszą armatą 105 mm. Pomimo tego w czołgu mieściło się 70 pocisków, a jego teoretyczny zasięg działania wynosił prawie 200 km. W rezultacie licznych modyfikacji masa czołgu wzrosła z początkowych 41 ton do 51 ton. Nie miało to jednak negatywnego wpływu na jakość konstrukcji.Czołgi Centurion odegrały ważną rolę podczas wojny koreańskiej (1950-1953). W bezpośrednich starciach pancernych okazały się lepsze od czołgów amerykańskich i radzieckich tamtych lat. Między innymi Certurion wyposażony jeszcze w armatę 77 mm zniszczył, za drugim trafieniem z odległości 2750 m, chiński ciężki czołg IS-3. Ważną rolę odegrała możliwość pokonywania przez wóz bojowy stromych wzniesień. Dzięki temu Centuriony mogły zbliżyć się na niewielką odległość i niszczyć ukryte w trudno dostępnym, górzystym terenie liczne bunkry, fortyfikacje i zapory betonowe sił komunistycznych.Centuriony służyły w armiach wielu krajów aż do wczesnych lat 90., między innymi w armii izraelskiej gdzie odegrały kluczową rolę w wojnach izraelsko-arabskich lat 60. i 70.W 1960 r. Centurion Mk3 wszedł na wyposażenie izraelskich wojsk lądowych. W 1967 roku w tzw. wojnie sześciodniowej izraelskie formacje pancerne dosłownie zmiotły w czasie bitew pancernych na półwyspie Synaj kilka mających zdecydowaną przewagę w ludziach i ilościowo w sprzęcie egipskich dywizji pancernych wyposażonych w czołgi radzieckie. W czasie następnej wojny izraelsko-arabskiej Jom Kippur izraelska rezerwowa brygada czołgów złożona z wozów Centurion powstrzymała główne natarcie elitarnej syryjskiej dywizji pancernej wyposażonej w teoretycznie silniejsze i nowocześniejsze czołgi T-55 produkcji radzieckiej.Izraelskie doświadczenia w wojnach z Arabami wykazały potrzebę modyfikacji czołgów Centurion i dostosowania ich do współczesnego pola walki. W wyniku tych prób powstał na bazie Centuriona czołg Sho't. Zmodyfikowanych Centurionów nie wycofano jak dotąd całkowicie z armii izraelskiej. Były one używane przez nią jeszcze w 2006 roku w czasie konfliktu libańskiego.Centuriony walczyły w wojnie Indii z Pakistanem w 1965 roku. Siły pancerne Indii składały się wówczas z 1 dywizji pancernej (Black Elephants – 'Czarnych Słoni') złożonej z 17 batalionów pancernych. Dwa z nich wyposażonych było w 188 Centurionów, pozostałe w 164 czołgów francuskich AMX-13 oraz pewną liczbę przestarzałych amerykańskich czołgów Sherman oraz Stuart pochodzących z II wojny światowej. Siły pancerne Pakistanu były teoretycznie nowocześniejsze: dysponowały ponad 300 nowymi czołgami M48 Patton produkcji amerykańskiej. W bitwach pancernych pod Assal Uttar i pod Chawinda doszło wówczas do ciekawej konfrontacji indyjskich czołgów Centurion z pakistańskimi czołgami M48 Patton. Z konfrontacji tej Centuriony wychodziły zwycięsko na co wskazuje porównanie 97 zniszczonych czołgów pakistańskich i ponad 30 indyjskich. Bezpośrednie starcie wykazało wyraźną przewagę na rzeczywistym polu walki silnie opancerzonego Centuriona, uzbrojonego w potężną armatę 105 mm nad teoretycznie nowocześniejszym lecz skomplikowanym i bardziej delikatnym Pattonem, co było niemiłym zaskoczeniem dla przedstawicieli amerykańskich koncernów zbrojeniowych. Dzięki solidnemu pancerzowi niektóre Centuriony zachowały w bitwie zdolność bojową pomimo kilkakrotnego trafienia ich pociskiem przeciwpancernym przeciwnika.Centurion był na uzbrojeniu armii szwajcarskiej (200 szt. Mk3 jako Pz. 55, 100 szt. Mk7 jako Pz. 57), szwedzkiej, somalijskiej, singapurskiej, jordańskiej i duńskiej.Do dzisiejszego dnia Centuriony, a raczej ich południowoafrykańska wersja znana jako czołg Olifant, stanowią podstawę wyposażenia południowoafrykańskich brygad pancernych.W armii brytyjskiej następcą Centuriona był czołg Chieftain, wprowadzony do służby od 1967. Czołgi saperskie zbudowane na podwoziu "Centuriona", brały udział w operacji "Pustynna Burza" w 1991 roku.Szacuje się, że brytyjski przemysł zbrojeniowy wyprodukował w sumie około 4500 czołgów Centurion.Według zgodnej opinii specjalistów Centurion uchodzi za jedną z najlepszych konstrukcji w historii broni pancernej.